In de trein denk ik deze zomer vaak terug aan de zomer van 2017. Stilletjes juich ik wanneer de conducteur het omroepbericht begint met ‘Beste reizigers’. Ik schreef dan ook het Genderdoeboek, van Transgender Netwerk Nederland. Deze folder helpt organisaties de strikte tweedeling m/v willen loslaten. Alleen werd ‘genderneutraal’ een maand na verschijning van het doeboek uitgeroepen tot irritantste woord van het jaar. Dat is voor mij en mijn collega’s geen reden afstand te nemen van die term. Als trans vrouw vind ik de vijandigheid tegen ‘genderneutraal’ zelfs ronduit schadelijk. Mijn bestaan als vrouw is juist gebaat bij meer vrijheid van geslacht.
Niet iedere trans persoon voelt dat zo. Christine Karman (NRC, 3 augustus) en Maxim Februari (De Standaard, 2 augustus) hebben als “ex-transgender” en “man met een transverleden” wél het gevoel dat ze afstand moeten nemen. Zij voelen zich aangesproken op de behoeften van de “non-binaire genderfluïde types” zoals Februari ze noemt. Hoe oneens ik het ook met ze ben, ik kan het Februari en Karman niet aanrekenen. Om te zijn wie je bent moeten trans personen namelijk de acceptatie van hun geslacht in de handen leggen van mensen die daar strikte voorwaarden aan stellen.
CISGENDER
Geslacht bestaat eigenlijk op twee manieren, of je nu transgender bent of niet. Je hebt het geslacht dat de buitenwereld aan je toekent bij je geboorte: heeft de baby een penis of een vagina? (Al is dat soms niet te beantwoorden, zoals intersekse personen maar al te goed weten). En er is het geslacht waarvan je voelt en weet dat dit bij je past. Komen die twee je hele leven overeen dan ben je cisgender. Mijn toegekende geslacht kwam niet overeen met het geslacht waarvan ik kwam te weten dat het bij mij paste.
Dat was voor Februari en Karman naar alle waarschijnlijkheid net zo. Behalve wij trans mannen en vrouwen zijn er ook de non-binaire trans personen, zij weten: ‘Man of vrouw? Daar kan ik niks mee’. Wat je geslacht ook is, het is fijn wanneer anderen je daarin bevestigen. Uiterlijke geslachtskenmerken, naam, kleding, gedrag, stem en het geregistreerde geslacht helpen daarbij. In je hoofd kan namelijk niemand kijken.
Alleen is onze cultuur volkomen ingesteld op slechts mannen en vrouwen. We kunnen daardoor mannelijk en vrouwelijk fijntjes van elkaar onderscheiden. Dat doen we met taal die ervan doorspekt is. Zie niet te verwarren voornaamwoorden: ‘zij’ en ‘hij’. Er zijn seksegescheiden toiletten, televisiezenders, kleurboeken, shampoos en nog meer dat gewijd is aan dé vrouw of dé man. Als non-binair persoon daarentegen heb je niets aan onze taal en cultuur. Voor transgender personen is er namelijk maar één manier is om erbij te horen: wees als een cisgender man óf vrouw. Ook trans mannen en vrouwen voelen de druk om zo cisgender mogelijk over te komen. Sommigen slagen daarin: zij gaan op in de massa. Wie het niét lukt op te gaan in de massa, rest een leven als zichtbaar trans persoon. De gevolgen: sociale uitsluiting, discriminatie, geweld, bedreiging en daaruit voortkomende eenzaamheid, depressies en suïcidaliteit. Het is nogal wat. En dan te bedenken dat er cisgender personen zijn die al klagen wanneer ze in de trein met ‘beste reizigers’ worden toegesproken.
KOUDE DOUCHE
De NS, maar ook de Gemeente Amsterdam en de HEMA, hadden de beste bedoelingen met hun genderneutrale communicatie en kinderkleding. De reacties op social media en in de pers gaven blijk van heel andere bedoelingen. Ineens was elke trans persoon ‘de transgender’ die ‘politieke correctheid’ voor het eigen belang ‘afdwong’. Dat was een koude douche voor transgender mannen en vrouwen die geen probleem hebben met de alom aanwezige binaire opvatting over geslacht. Trans personen schonden blijkbaar collectief de voorwaarden van een cultureel contract.
Februari en Karman verzetten zich tegen het beeld dat zij iets te maken hebben met het schenden van de voorwaarden. Zij willen duidelijk maken dat ze nog aan het contract voldoen. Logisch, want voldoen aan het contract is stukken veiliger. Dat merk ik zelf ook door de bevestiging die ik dagelijks in de buitenwereld krijg van mijn vrouw-zijn. Alleen zie ik al jaren hoe dat contract mij afperst in plaats van bevrijdt. Want wanneer er voor acceptatie voorwaarden bestaan dan is er geen sprake van acceptatie, dan is dat afpersing.
Het zijn dus niet de belangen van non-binaire trans personen die Februari of Karman bedreigen. Het zijn cisgender personen die ons aan een benepen cultureel contract willen laten houden. Zij herinneren ons eraan dat je onder de huidige voorwaarden maar beter cisgender man óf vrouw kan zijn. De boete op schending van de voorwaarden is hoon, uitsluiting, discriminatie en geregeld ook geweld. Als dat de voorwaarden zijn voor de erkenning van mijn bestaan als vrouw, dan zeg ik met trots en gebalde vuist in de lucht: “Rot op met je voorwaarden! Vrijheid van geslacht voor iedereen!”
Auteur: Sophie Schers
Dit stuk verscheen op 16 augustus 2018 in ingekorte versie in het NRC