Wat wij ervan vinden:
Ik vind het lastig om een oordeel te vellen over Paris is Burning. Misschien omdat er over zo’n essentieel onderdeel van queer(film)geschiedenis weinig te zeggen valt wat niet al gezegd is. Misschien omdat het niet slechts een film is, maar in de eerste plaats een nalatenschap.
Paris is Burning, vernoemd naar het jaarlijkse Paris is Burning-ball georganiseerd door Paris Dupree, brengt een ode aan de underground ballroomscene van ‘80s Harlem, die zichzelf opbouwde uit de ruïnes van systematisch geweld en zich tot de dag van vandaag verzet tegen een maatschappij die zegt: “Je bent hier niet welkom.” Maar ontsnapt de film aan dezelfde machtsconstructies die ze wil bekritiseren?
I came, I saw, I conquered
Paris is Burning begint in 1987, New York City. We zien beelden van de stad en haar bedrijvige leven, terwijl een stem een gesprek met diens vader beschrijft:
“You have three strikes against you in this world. Every Black man has two: that they’re just Black and they’re male. But you’re Black and you’re male and you’re gay…. If you’re gonna do this, you’re gonna have to be stronger than you ever imagined.”
Regisseur Jennie Livingston neemt de kijker mee van de straten naar de underground ballrooms, waar ‘Love is the Message’ klinkt als soundtrack van een voguing-duel. Daarmee creëert ze direct een contrast tussen twee werelden. Op de balls zijn fantasie en illusie de norm; ze bieden een zeldzame ruimte voor zelfexpressie, waarin de realiteit van racisme, homofobie, transfobie, armoede en de aidscrisis wordt verzacht door het gevoel van familie, toebehoren en een overvloed aan creativiteit.
De iconische en legendarische Pepper LaBeija is in deze arena, waar fantasie en realiteit elkaar kruisen, de ster van de show. Ze loopt met haar majestueuze houding over de catwalk in een grandioze gouden outfit, luid aangemoedigd door omstanders. Het is een protest, een antwoord op een ongelijke wereld: wij zijn hier en we gaan nergens heen — “I came, I saw, I conquered”.
Touch this skin, honey
De culturele impact van Paris is Burning was aanzienlijk in 1990, het jaar waarin de documentaire verscheen, en leeft voort in de huidige ballroomcultuur. De opnames van Livingston behoren tot de best bewaarde beelden van de underground voguing- en ballroomscene in Harlem op haar hoogtepunt. Mede dankzij de toenmalige hype rondom Madonna’s nummer 1-hit ‘Vogue’ bracht de film het verhaal van de ballroomgemeenschap onder de aandacht van een breder publiek.
Het was overigens niet de eerste film die daartoe een poging deed (‘The Queen’ was in 1968 een vroege voorloper), maar wat Paris is Burning zo opmerkelijk maakt, is de indrukwekkende cast, wier persoonlijkheden sterk naar voren komen in een balans tussen visueel spektakel en intieme interviews.
Een onvergetelijk castlid is Venus Xtravaganza, een jonge trans vrouw met een aanstekelijk karakter. De scène waarin Venus voordoet hoe “reading” werkt —“Touch this skin, honey. Touch all of this skin. You just can’t take it. You’re just an overgrown orangutan.”— staat voor altijd in mijn geheugen gegrift. Op de pier staat zij als een zelfverzekerde vrouw met dromen, trots op zichzelf en op wie zij aan het worden is. Maar wanneer Venus vermoord wordt aangetroffen in een hotel, nog voordat de productie van de film werd afgerond, wordt de tweedeling die Livingston aanbrengt tussen fantasie en realiteit weer pijnlijk duidelijk.
De moord op Venus Xtravaganza is tot op heden onopgelost en herinnert ons aan het reële gevaar verbonden aan een openlijk trans bestaan, vooral voor trans vrouwen van kleur, toen én nu. Dat blijkt ook uit het hartverscheurende gesprek met Venus’ mother, die concludeert: “I miss her. Every time I go anywhere, I miss her. (…) But that’s part of life, as far as being a transsexual in New York City and surviving.”
Kijktip: de documentaire ‘I’m Your Venus’ (Kimberly Reed, 2025), waarin de naasten van Venus Xtravaganza aan het woord komen om samen haar eer te bewijzen en haar onopgeloste moordzaak te heropenen, is nu beschikbaar op Netflix.
Category is… REALNESS
“Realness” vormt de kern van Paris is Burning. De categorie, waarin deelnemers hun vermogen tonen om zich aan te passen aan heteroseksuele en cisgender normen, is meer dan slechts een performance; het is een cruciale overlevingsstrategie binnen de ballroomcultuur¹. Met Venus Xtravaganza als boegbeeld brengt de documentaire een memorabel eerbetoon aan ballroom als een protestvorm die altijd verbonden is geweest met de strijd tegen gewelddadige machtsstructuren en onrecht, maar roept tegelijk vragen op over representatie en de machtsverhoudingen achter de schermen.
Vanuit een intersectioneel perspectief is er kritiek geuit op de positie, of eigenlijk de non-positie, van regisseur Jennie Livingston, een witte, genderqueer persoon uit de middenklasse. Haar stijl bevat elementen van cinéma vérité, een stroming die een ‘ongerepte’ weergave van de werkelijkheid nastreeft, zonder sturing door de filmmaker. Livingston verschijnt zelf dan ook niet in de documentaire, maar neemt de rol aan van de stille waarnemer achter de camera. Haar afwezigheid in beeld suggereert neutraliteit, terwijl de blik waarmee zij de ballroomgemeenschap presenteert onontkoombaar gekleurd is door haar positie als outsider.
Een invloedrijke stem in deze discussie is die van de feministische denker bell hooks. In haar essay ‘Is Paris Burning?’ bekritiseert zij Livingston omdat zij zich zou gedragen als een “Imperial Overseer”: een voyeur die een gemarginaliseerde cultuur toe-eigent en presenteert als entertainment voor een wit publiek. Bovendien werd Livingston verweten dat zij na het commerciële succes van de film onvoldoende financiële opbrengsten deelde met de castleden, wat ethische kwesties blootlegt rond documentairepraktijken.
Of deze kritiek (volledig) terecht is, is niet aan mij om te beoordelen. Wat wel duidelijk is, is dat Paris is Burning uitnodigt tot een breder gesprek over representatie: wie vertelt het verhaal van queer en trans mensen van kleur, met welk doel, en voor welk publiek? De documentaire ‘How Do I Look’ (Wolfgang Busch, 2006), die deels werd gemaakt als tegenreactie op Paris is Burning, richt zich op dezelfde gemeenschap, maar doet dat vanuit een meer betrokken invalshoek. Helaas is deze film in Nederland niet beschikbaar op streamingplatforms, maar wel aan te schaffen via de officiële website van de makers (zie onderstaande links). Het is waardevol om beide films naast elkaar te bekijken, en daarbij altijd kritisch te blijven op de ideologische laag van verhalen.
Samengevat
Samengevat zie ik Paris is Burning als een geschiedenisles over de legendarische ballroomscene van Harlem, die ons in staat stelt te leren van het verleden. De film laat ons kennismaken met de ballroompioniers: waar zij voor stonden, hun expressie, hun wensen en hun dromen. Ze leert ons ook over de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met het vertellen van hun verhalen. Dit maakt het een tijdloos document, dat iedereen minstens één keer in hun leven moet hebben gezien.
¹ Door deze invalshoek toont Paris is Burning queer en trans mensen vaak in een binair kader, waarin “passing” als norm wordt gepresenteerd. Echter heb ik besloten om Realness te benaderen als een cruciale overlevingsstrategie, omdat ik recht wil doen aan dit aspect van de ballroomgeschiedenis binnen de sociaalhistorische context die ik in dit artikel beschrijf.
Tekst: Angel Bakelaar
Door: Jennie LivingstonTaal: EngelsJaar: 1988Waar te vinden: MUBI, Internet Archive (gecheckt 8-7-'25)
