De wachttijden in de transgenderzorg zijn al jaren een groot probleem voor de gemeenschap. Trans personen moeten soms jarenlang wachten op genderbevestigende zorg. Dit is een moeilijke tijd, maar niet een die je alleen hoeft door te maken. Jay, Joana en Vayne hebben alle drie al een groot deel of hun volledige wachttijd erop zitten, en zij vertellen wat hen heeft geholpen om deze tijd door te komen.
“Het zou absoluut niet zo moeten zijn dat we zo lang zitten te wachten, maar we kunnen dat op dit moment niet zomaar veranderen. Het enige wat we kunnen doen is leren er goed mee om te gaan.”
Jay
Jay is 28 jaar oud en woont in Amsterdam. Hij werkt als baliemedewerker bij een boksclub en is een eigen organisatie begonnen, Alle Kleuren West, waarmee hij hoopt meer verbinding tussen de gemeenschappen in Amsterdam West te creëren.
Jay heeft in oktober 2022 zijn mastectomie gehad. “Mijn verhaal is voor mij zo afgesloten. Maar ik heb heel erg lang overal op moeten wachten. Het is een lang en zwaar traject geweest, maar ik denk wel dat ik goede tools heb gevonden voor mezelf om er goed mee om te leren gaan.”
“Ik ben op mijn 23e uit de kast gekomen en heb toen twee jaar en acht maanden op een intake zitten wachten. Daarna duurde het nog eens drie maanden voordat ik een psycholoog toegewezen kreeg, en die heeft mij binnen twee maanden aan de testosteron gezet. Daar heb ik nog geluk mee gehad; dat kan nog veel langer duren. Maar die drie jaar wachten was zwaar. Ik heb zo vaak gedacht: dit kan toch niet normaal zijn.”
“Je komt net uit de kast en je wil doorpakken. Ik wist eindelijk zeker: ik ben een man, ik voel mij een man. Nu wil ik eruit zien als een man.”
Voor Jay was vooral het eerste jaar heel moeilijk. “Je komt dan net uit de kast en je wil doorpakken. Ik wist eindelijk zeker: ik ben een man, ik voel mij een man. Nu wil ik eruit zien als een man. Dat was echt naar, ik heb daar een jaar over gedaan om me er een beetje bij neer te leggen, maar dat lukte maar niet. Je bent dysforisch en boos en verdrietig. En ik kon dan wel naar een psycholoog, maar voor mij voelde het niet alsof die echt iets voor mij kon doen.”
Jay herinnert zich hoe hij dat eerste jaar een dieptepunt bereikte. “Ik werd depressief en agressief. Ik wilde niks meer. Mijn vriendin heeft daar toen een punt achter gezet: ‘Als je nu geen hulp gaat zoeken moet je dit huis uit want dit werkt niet’, zo zei zij het toen. Toen ben ik naar het wijkteam van de gemeente gegaan.”
“Jij moet niet praten, jij moet beuken.”
Via het wijkteam kwam Jay in aanraking met bokstherapie, en dat veranderde alles. “Ik werd begeleid door Frank Richter. Hij vertelde mij: ‘Jij moet niet praten, jij moet beuken.’ En dat heb ik gedaan.” Door alle energie eruit te werken wist Jay eindelijk tot de kern van zijn problemen te komen. “Als trans persoon bouw je zo’n defensieve muur naar buiten toe op omdat je constant moet bewijzen: ik ben een man, wat anderen ook blijven zeggen. Maar als je lichaam volledig op is, is er geen muur meer om op te houden. Ik heb op de grond in de dojo liggen janken. Dat was wat ik echt nodig had: ik was zo bezig met het trans zijn dat ik de rest van mijn leven aan het vergeten was. Daar kwam nu eindelijk weer ruimte voor.”
Jay raadt dan ook iedereen aan om in die wachttijd te gaan bewegen. “Sta op en ga lopen. Zoek de beweging op. En dan niet zo’n commerciële sportschool, want die maken geen ruimte voor ons, maar een plek met persoonlijke begeleiding, waar mensen je steunen en waar je jouw kwetsbaarheid kan tonen.” Zo is Jay bij zijn eigen boksschool bezig met het opzetten van bokslessen voor queer personen. “Sporten helpt om weer een beetje één te worden met je lichaam, ook als dat lichaam niet van jou voelt. Want je hebt op dat moment niet de hormonen, en je hebt niet het lichaam dat je nodig hebt. Maar je kan het wel draaglijker maken door dat lichaam beter te leren kennen.”
Joana
Joana is 20 jaar en studeert religiewetenschappen in Nijmegen. Op het moment dat we elkaar spreken is zij net bij Radboud UMC geweest om hormonen te bespreken. “Ik heb de diagnostische fase bij Genderhealthcare gehad, en ben nu naar Radboud doorverwezen voor hormonen.”
Joana staat sinds 14 juli 2019 op de wachtlijst van Stepwork die in september 2021 failliet is gegaan. Daarna is hen op de wachtlijst van Genderhealthcare gezet en in juni 2022 begon de diagnostische fase. “Daar ben ik nu doorheen en ik zou nu dus hormonen moeten gaan krijgen, maar Radboud wil ook nog een aantal afspraken om het over mijn trans-zijn te hebben. Dat duurt dus ook weer even, maar ik tolereer het maar.”
Voor Joana is de wachttijd een heel lange tijd geweest. “Daarom is het zo belangrijk om gezonde coping-mechanismen te ontwikkelen. Voor mij was dat steun van vrienden – mensen waar je mee kan praten en waar je even tegen kan zeuren: ‘goh, ik sta al zo lang op de wachtlijst ik word er gek van’. Een beetje mogen janken en dat zij je vertellen hoe naar het allemaal is.” Ook heeft Joana zich bij een groep van Transvisie aangesloten. “Dit was een groep voor jongvolwassenen, we kwamen eens per maand samen. Ik ben in de coronatijd hiermee begonnen en toen was dit steeds online, maar later gingen we ook samen wandelen.”
“Ik heb in de wachttijd mijn emailadres aangepast: dit lijkt iets heel kleins, maar voor mij was dit een grote en belangrijke stap.”
Om tijdens de wachttijd de genderdysforie al een beetje te vergeten is Joana in sociale transitie gegaan. “Voor mij was het veilig om een nieuwe naam en voornaamwoorden te gaan gebruiken. Ik ben op zoektocht gegaan naar welke kleding ik wilde dragen, bijvoorbeeld. En ik heb in de wachttijd mijn emailadres aangepast: dit lijkt iets heel kleins, maar voor mij was dit een grote en belangrijke stap.”
Joana wil iedereen die nog zit te wachten op het hart drukken: “Houd vol. Het is heel cliché, maar zo belangrijk. Die 3 jaar is soms echt uitzichtloos, dat weten we allemaal. Maar er zit een einde aan, en voor een leven zonder dysforie is het ‘t waard om door die wachttijd heen te leven. Het zou absoluut niet zo moeten zijn dat we zo lang zitten te wachten, maar we kunnen dat op dit moment niet zomaar veranderen. Het enige wat we kunnen doen is leren er goed mee om te gaan.”
Vayne
Vayne is 39 jaar oud en woont in Oostbroek met zijn 3 honden. Hij doet vrijwilligerswerk als patiënt consultant om opleidingen zo inclusiever te maken en meer aandacht te geven aan hoe het is om chronisch ziek te zijn. Ook doet hij mee aan artistieke projecten en schrijft hij.
“Het zou absoluut niet zo moeten zijn dat we zo lang zitten te wachten, maar we kunnen dat op dit moment niet zomaar veranderen. Het enige wat we kunnen doen is leren er goed mee om te gaan.”
Voor Vayne voelt het gendertraject al een jaar als afgesloten. “Ik zit nu dik twee jaar aan de testosteron, en ik heb vorig jaar mijn mastectomie gehad. Voor mij komt er nu alleen nog een littekencorrectie aan.” Daarvoor heeft Vayne drie jaar op zorg moeten wachten van het Vumc [tegenwoordig Amsterdam UMC, red.]. “Ik heb twee jaar op een wachtlijst gestaan, en daarna bijna een jaar bij VU moeten lopen om aan de testosteron te mogen.”
Ook voor Vayne was de wachttijd een lang proces. “Aan de ene kant was het fijn dat mijn wachttijd voornamelijk tijdens corona viel; daardoor zag ik veel minder mensen en werd ik minder gemisgenderd. Maar elke keer dat ik dan buiten kwam was het wel heel vervelend, omdat ik nergens meneer werd genoemd.” Vayne heeft toen veel van de leefgewoontes uit de pandemie omgezet in trucjes om de wachttijd goed door te komen: “Ik liet standaard mijn boodschappen thuis bezorgen, zo hoefde ik niet de confrontatie met mensen aan te gaan. En ik kwam in die tijd echt alleen bij mensen waar ik me veilig bij voelde.”
“Ik verfde de muren waarvan ik vond dat de kleuren niet meer bij me pasten.”
Voor Vayne waren het vooral kleine dingen die hielpen om de tijd door te komen. “Dingen die ik in huis al kon aanpassen om me beter te voelen. Het was bijvoorbeeld heel prettig om alles in mijn kledingkast door te kijken en wat me vervelend deed voelen weg te doen. Hetzelfde met de inrichting van het huis: ik verfde de muren waarvan ik vond dat de kleuren niet meer bij me pasten. En zo werd het toch iets makkelijker.” Ook had Vayne veel aan sociale media: “Ik heb heel veel aan Instagram gehad. Ik volgde daar mensen die het al was gelukt om door de wachttijd heen te komen, dat gaf veel hoop.”
Daarnaast heeft Vayne psychologische hulp gezocht. “Maar daar waren dan ook allemaal wachtlijsten. Daardoor voelde alles heel slepend.” Uiteindelijk lukte het wel om hulp van een psycholoog te krijgen, wat veel verbeterde voor Vayne: “zij draaide heel erg het gesprek om; ze leerde me om bij mezelf te kunnen blijven en op andere dingen te focussen. Toen ik eenmaal bij VU liep en het proces zo lang duurde, hielp ze mij om me sterk te maken om daar gezien en gehoord te worden.”
Vayne wil iedereen op het hart drukken om goed voor jezelf te zorgen. “Wees zacht naar jezelf toe. Vier de kleine dingen. Misschien ben je niet blij met sommige delen van je lichaam, maar ben je wel heel blij met je benen, focus dan daar op. Maak foto’s van wat je mooi vindt en zoek mensen op die bevestigen hoe jij jezelf ziet.”
Tekst: Kris van der Voorn