Op 27 november 2021 heeft de overheid publiekelijk excuses aangeboden aan de transgender- en interseksegemeenschap voor de oude Wet Wijziging Geregistreerd Geslacht. De ceremonie vond plaats in de Ridderzaal in Den Haag. Hieronder lees je de volledige toespraak van initiatiefneemster Willemijn van Kempen. Prins de Vos maakte een fotoverslag.
Tot 2014 moesten transgender en intersekse mensen die hun geslachtsregistratie wilden wijzigen verplichte operaties ondergaan, waaronder een onomkeerbare sterilisatie. Minister Van Engelshoven (OCW) maakte hiervoor namens het hele kabinet excuses tijdens een ceremonie in de Ridderzaal in Den Haag. Nederland is het eerste land ter wereld dat publieke excuses maakt voor een dergelijke wet.
Willemijn van Kempen heeft hier samen met ons, NNID, Nederlandse organisatie voor seksediversiteit, Bureau Clara Wichmann, advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek en tientallen individuen jarenlang hard aan gewerkt.
Lees hieronder de speech die Willemijn van Kempen uitsprak tijdens de ceremonie en scroll naar beneden voor het complete fotoverslag.
Den Haag, Ridderzaal, 27 november 2021,
Toespraak door Willemijn van Kempen, initiatiefneemster en drager van het proces tot het aanspreken van de Staat. Uitgesproken tijdens de ceremonie waarbij de Nederlandse overheid officieel excuses uitspreekt, voor de schade en het leed dat trans en intersekse mensen hebben geleden door de voormalige wet op de wijziging van de geslachtsregistratie.
Welkom allemaal
op deze historische dag,
waarop de Nederlandse de Regering
nogmaals haar excuses aanbiedt,
in deze ceremonie, hier in de Ridderzaal
voor de schade en het leed dat
trans en intersekse mensen is aangedaan
Op deze bijzondere dag groet ik allereerst
deze groep mensen
waartoe ik ook behoor,
waarvan de mensenrechten zijn geschonden,
door de Staat,
in de voormalige wet
vanwege de wijziging van de geslachtsaanduiding
bijna dertig jaar lang,
en bovendien ook al vóór die tijd
in de geest van diezelfde wet,
en na 2014
door het na ijlen van de effecten daarvan.
Een deel van de trans en intersekse mensen
die ik welkom heet
werden gedwongen tot steriliteit,
en zo volledig mogelijke lichamelijke aanpassing.
Dit werd aan ons opgelegd,
ongeacht de eigen behoefte.
En, tot 2001, de dwang te scheiden als je getrouwd was,
plus de noodzaak een wettelijke procedure te moeten voeren,
waarbij je pas jaren nadat je was gaan leven naar je identiteit
je papieren in orde kon maken.
En ik heet welkom,
de groep mensen die niet konden of wilden voldoen
aan de mensenrechten schendende voorwaarden
in de voormalige wet.
Dit betekende dat
behandel opties onbereikbaar bleven,
de geslachtsvermelding niet kon worden aangepast,
en het sociaal en maatschappelijk leven er door werd belemmerd.
Hiervoor worden ook excuses uitgesproken door de Staat,
maar een tegemoetkoming blijft helaas uit,
ondanks de herhaalde oproep van het collectief.
Dit maakt het aanvaarden van de excuses niet makkelijker.
en ik kan alleen maar hopen dat
een deel van de waarde van de excuses blijft
en een gevoel van erkenning mogelijk is.
En ik groet de mensen met een buitenlandse nationaliteit
die tijdens hun verblijf in Nederland
het geldende medisch regime volgden,
in overeenstemming met de wettelijke condities in Nederland
maar ook geen tegemoetkoming ontvangen.
Ik heet in het bijzonder welkom
alle mensen met een intersekse achtergrond,
Want de wet betrof ook jullie,
waarbij ik het zo begrijp,
dat deze wet vaak al niet de eerste hindernis was,
maar een vervolg,
nadat er vaak al op heel jonge leeftijd
in jullie lichaam was ingegrepen,
ongevraagd en/of ongewild.
Een warm welkom ook,
weggenoten,
de 34 trans en intersekse mensen,
die actief hebben bijgedragen
aan het aanspreken van de Staat.
Ik geef ook graag een aantal
overleden trans mensen een plekje,
Maria Sundin,
die de Zweedse overheid aansprak
vanwege de sterilisatie eis
Marion Vos,
die deel was van ons collectief,
en de pioniers Karin en Yvonne,
die in het verleden met de TenT organisatie
voor mij de weg bereidden om mezelf te uitten.
Ik groet ook onze partners, vrienden en
de mensen die ons welgezind zijn.
Bij hen die ons welgezind zijn,
horen ook de professionals,
die bereid zijn geweest om mijn initiatief
vanaf het najaar van tweeduizend negentien
mee te dragen, en samen met mijn weggenoten,
het collectief vormden.
Een warm welkom aan de professionals daarom,
van
Transgender Netwerk Nederland,
Bureau Clara Wichmann,
de NNID, Nederlandse organisatie voor seksediversiteit
en de advocaten van kantoor de Brauw, Blackstone en Westbroek.
En last but not least, welkom,
veregenwoordigers van de Staat,
in het bijzonder Minister van Engelshoven.
Geachte Minister, aanwezigen
Het is goed en belangrijk dat U hier bent vandaag,
namens de regering,
en publiekelijk blijk zal geven van de erkenning
dat de Staat ons schade en leed heeft toegebracht.
Ik sta daar graag met u bij stil.
Allereerst wil ik daarbij noemen,
waarvoor ik de Staat verantwoordelijk acht.
De Staat heeft bij het opstellen
van de voormalige wet in 1985
wrede, inhumane, vernederende verplichtingen
aan ons opgelegd.
Als bovenliggende, machtige partij,
reken ik dat de overheid extra aan
omdat daartegen geen bescherming is, tegen de wet.
Dit, terwijl het belang en de inhoud van mensenrechten
in het naoorlogse bewustzijn groot was en
het handelen in strijd was met artikel 11 van de grondwet
over de onaantastbaarheid van het lichaam.
Dat artikel is als bezwaar ook opgevoerd,
door parlementsleden in de bespreking van de wet.
Er was dus aantoonbaar een bewustzijn
dat de wet strijdig was met de grondwet.
Desondanks, koos de Staat ervoor
onze rechten met voeten te treden
ten gunste van de man/vrouw boekhouding.
Bovendien heeft de Staat dit aan ons opgelegd
in een uiterst kwetsbare en bepalende periode
in ons leven.
Wij komen uit een situatie
dat onze gender identiteit of lichamelijke variatie
vaak al werd afgekeurd
voordat we er zelf een naam voor hadden,
en de weerstand daartegen
onze groei als mensen al geschaad had.
Bovendien is de keuze voor,
en het doorstaan van de medische en sociale ingrepen
al moeilijk genoeg.
Daarbij
hadden we ons hoofd vrij moeten hebben,
om te voelen en doen wat voor ons het beste was,
in plaats van de dwang voor te moeten laten gaan
van Staat en medici.
Kortom, het opleggen van extra drempels
in deze kwetsbare fase is daarbij
op zijn zachts gezegd een rotstreek.
Wat ik de Staat ook verwijt, is
dat de eisen voor de wettelijke erkenning
ons afhankelijk maakte van medici.
Het maakte ons monddood tegenover hen,
die je nodig had.
Dat heeft ons gegijzeld in onze nood,
ons verwikkeld in een soort Stockholm syndroom,
en verplichtte ons daarbij tot steriliteit
en volledige lichamelijke transitie,
het beschadigde ons lichaam,
of
je haakte af daardoor
en kwam niet verder in de erkenning van wie je was en je leven.
Hoe moesten wij ons tijdens een behandeling
of daarna uitspreken daartegen,
vanuit een kwetsbare achtergrond,
onderworpen aan de wet,
in afhankelijkheid van die medici,
in de inspanning om ons leven op de rit te krijgen,
en binnen een teneur dat je dankbaar moest zijn
dat er voor mensen zoals jij moeite genomen werd?
Ik heb dit overleefd
en ben blij met wie ik geworden ben
en ook dankbaar
dat me de kans, de moed
en het doorzettingsvermogen gegeven is,
tegen de verdrukking te groeien
en trots, dat ik de opdracht om de Staat aan te spreken,
kan dragen,
in de hoop dat zo veel mogelijk mensen zich gekend weten
Als ik dan kijk naar het proces en de uitkomsten,
zie ik de excuses en erkenning ‘an sich’
als een heel positief element
binnen het totaal van reacties van de Staat,
maar voor ik op de excuses inga,
wil ik het hebben daarover
dat ik me heen en weer getrokken voel,
omdat tegenover de excuses staat,
datgene wat ik zag in het contact met de overheid.
Ik zag de gebrekkige manier waarmee de overheid,
met de aansprakelijkheid
en het collectief is omgegaan,
en dit heeft onder meer geleid
tot een veel te lage tegemoetkoming,
die een van de getroffen deelgroepen uitsloot.
Voor een gewogen perspectief
is het voor mij onvermijdelijk,
hierop in te gaan, vandaag.
In het eerste contact met het collectief al
heeft de overheid de toon gezet.
Nadat de delegatie zich de ervaringsverhalen had aangehoord,
kwam onmiddellijk een
afgemeten, voorbereid, defensief juridisch standpunt.
Daarin werd de wet niet a priori als fout gezien,
maar pas vanaf 2008.
De Staat riep verjaring in en er zou alleen
een juridisch onverplicht gebaar hoeven volgen.
Wat mij betreft,
had de Staat de verjaring niet hoeven en moeten inroepen.
De overheid heeft zichzelf als machthebber gevrijwaard,
en heeft het inhoudelijke gesprek
over ernstige mensenrechten schendingen
opzij kunnen schuiven,
tegenover duizenden mensen.
Mensen, voor wie het met goede redenen,
ook nu nog, moeilijk is,
om in het geweer te komen
waarbij ik veronderstel dat dit de Minister
heel duidelijk zou moeten zijn.
Daarna was het lange tijd stil
de overheid liet ons in het ongewisse,
waarbij achteraf bleek
dat van alles geregisseerd werd.
Zonder overleg en bij verrassing,
een uur na de presentatie aan het Collectief,
ging de Staat publiek met hun versie van de excuses,
en de opzet voor de tegemoetkoming.
Er kwam in een overval,
een persbericht, korte media statements
en een brief aan de tweede kamer.
Ons werd te kennen gegeven
dat er inhoudelijk nauwelijks ruimte was voor wijzigingen.
De tegemoetkoming is veel te laag.
Dat het moeilijk is, schade en leed echt te compenseren
ontslaat de Staat niet van de plicht,
een verhouding daartoe te zoeken.
De hoogte werd onterecht
in verband gebracht met de jeugdzorg.
Ze is 4 keer lager dan de Zweedse,
in een vergelijkbare situatie.
En de “one size fits all” aanpak
heeft belangrijke inhouden genegeerd.
Het collectief heeft twee keer schriftelijk weerwoord gegeven,
zonder effect.
Desondanks hebben we,
onder protest,
meegewerkt aan de ins en outs
van de uitvoeringsregeling.
De Staat bleek wel beslist te hebben,
maar geen goed inzicht te hebben
in de deelgroepen en hun ervaringen.
Een lichtpuntje was
het insluiten van twee deelgroepen in de regeling,
maar niet de groep mensen die er nu buiten blijft.
Minister,
Dat is
hoe het handelen van de ministeries
aan mijn kant van de tafel
eruit zag.
ik wil niet oordelen over de intentie,
maar het effect ervan
maakt het me moeilijk
om het fundament onder de excuses te voelen
en
de ernst van de schade
en het leed is onvoldoende onderzocht
als basis voor het bepalen van de tegemoetkoming.
ik zou me wensen
dat er alsnog een verdieping plaatsvindt
van de kant van de Staat
over de inhoud daarvan.
Breid het al geplande onderzoek uit
met een inventarisatie van schade,
waarbij echt geluisterd wordt,
trek de hoogte van de tegemoetkoming op,
en kijk hoe de schade van de ontbrekende deelgroep(en)
toch kan worden meegenomen in een tegemoetkoming.
Het zou de tegemoetkomingsregeling
kunnen optrekken naar het niveau van de excuses.
Want met die excuses an sich en de ceremonie nu,
daar kan ik zeker blij en positief over zijn.
De excuses vinden weerklank, internationaal
zoals in Duitsland, Spanje en zelfs Zuid Korea,
in Nederland
omarmden veel trans en intersekse mensen de excuses
als erkenning van stil leed en schade.
Misschien dat dit voor degenen die er minder dicht bij stonden
juist daarom ook wat makkelijker was.
Ikzelf zag hoe
veel mensen in mijn omgeving geshockt waren,
zich niet gerealiseerd hadden of verwachtten,
dat “hun land”
bijna dertig jaar lang expliciete eisen stelde
die onze mensenrechten geschonden hebben.
Dat hun regering zoiets doet
verontrust mensen,
ook voor henzelf,
want dan ben je de klos.
Het bewustzijn in mijn omgeving
van hoe het zat en wat daar mis mee was,
heeft een ruimte gevormd
waarin mijn ervaringen en die van anderen
benoembaar worden.
Dat betekent,
dat ik nu kan vertellen
wat de gevolgen voor me waren.
Hoe ik mede door de voorwaarden in de wet
tien jaar een schaduwleven zonder legitimatie heb geleefd
en daarna
ondanks mijn pogingen genetisch materiaal te bewaren
me heb moeten onderwerpen aan
de eisen, inclusief de sterilisatie
om wettelijk erkend te worden.
Dat ik daardoor, ongewenst,
geen kans op eigen kinderen meer had,
en mijn kinderwens nadien geen invulling heeft gevonden.
Bovendien zal ik nooit zeker weten wat ik had gedaan
in een lijfelijk transitie traject
als ik echt vrij was geweest.
En er zijn duizenden, verschillende ervaringen
eigen, persoonlijke verhalen
die jullie en ik voelen en
een beetje doorstaan vandaag
als we met deze dag bezig zijn.
ik denk bij die verschillen,
bij voorbeeld,
zonder ook maar een beetje volledig te kunnen zijn
aan mensen met een intersekse achtergrond
of mensen die voor 1985 een weg probeerden te vinden
en de mensen die zich niet hebben willen of kunnen onderwerpen
aan de schendingen van hun integriteit, privacy en lijf bij wet.
Ik hoop dat er ruimte is voor ieder van jullie
die dit nodig heeft,
dat er een plaats is om het te overdenken
het te kunnen delen
en in je op te nemen,
dat de Staat erkent dat je onrecht is gedaan,
en schade en leed berokkend heeft
dat je niet alleen bent daarin
en iets,
los kunt laten.
En in het algemeen,
mogen de excuses er zijn,
want Zweden heeft weliswaar een tegemoetkoming
maar geen formele excuses aangeboden.
Daarmee is Nederland
bij mijn weten
echt de eerste Staat die formeel excuses aanbiedt,
vanwege de wettelijke eisen.
En laten we eerlijk zijn,
zo snel krijgen burgers geen excuses.
Het is ook mooi en bijzonder,
dat het ons gegund is
deze te ontvangen
in de Ridderzaal,
door Minister van Engelshoven,
in het hart van de Nederlandse democratie.
Laten we dan ook hopen dat niet alleen de verbouwingen,
aan het binnenhof
maar ook de aan ons gegeven excuses
lang zullen meegaan in de 21e eeuw.
Want
Minister,
hopelijk is het geen eindpunt,
maar ook een oproep tot waakzaamheid
en een nieuw begin om
verbeteringen door te voeren in de toekomst.
Want in het verleden kan en wil ik niet leven,
de toekomst heeft misschien haar dreigingen
maar er is maar een weg, en dat is voorwaarts.
Daarom kijk ik hier mede namens Transgender Netwerk Nederland,
als hun ambassadrice
vooruit
naar de wettelijke registratie van trans en intersekse ouderschap,
en het bevorderen van gelijke rechten
bij het bewaren van reproductief materiaal,
de toegang tot fertiliteitsbehandelingen, en dergelijke.
De rechten van non-binaire mensen vragen om aandacht,
zoals doorhaling van het geboortegeslacht
en/of een X in hun paspoort.
In solidariteit met mensen met een intersekse variatie vraag ik u
hun agenda gewicht te geven,
waaronder de bescherming van jonge intersekse kinderen
tegen operatief ingrijpen.
De beoordeling van trans asielzoekers in asiel procedures,
is mijn eigen expertise als deel van Transgender Netwerk Nederland,
en die moet dringend verbeterd worden.
En ik hoop, tenslotte
dat de Staat
het afbreken in plaats van opbouwen
in een aantal Europese lidstaten van LHBTI rechten
op krachtige wijze bestrijdt.
Beste Minister,
ik weet dat er geen antwoorden zijn vandaag
voor al deze toekomst gerichte thema’s,
maar ik hoop de regering aan onze zijde te vinden
om daarnaar toe te werken.
Ik kijk uit naar uw boodschap
en dank u van harte dat u hier bent
en deze dag mee mogelijk maakt.
Ik bedank alle mensen en organisaties
van het collectief en daarbuiten,
die dit initiatief ondersteund hebben
en tot het huidige resultaat hebben gebracht.
Ik wens alle trans en intersekse mensen
dat ze iets positiefs meenemen van deze gebeurtenis.
Dat we elkaar actief steunen en tot groei weten te brengen
en andere groepen en mensen hun groei ook gunnen en zoeken die te begrijpen.
Willemijn van Kempen
Lees de toespraak van minister Ingrid van Engelshoven hier terug.
Wil je de gehele ceremonie terugkijken? Dat kan hier.
Alle foto’s zijn gemaakt door Prins de Vos voor het Transgender- en Interseksecollectief.