Eind september 2022 besprak de Tweede Kamer een wetsvoorstel waarmee transgender en intersekse mensen eenvoudiger hun geslachtsregistratie kunnen wijzigen. Het schrappen van de ‘deskundigenverklaring’ is de belangrijkste stap in het voorstel. Toch waren er tijdens het kamerdebat veel misverstanden over. Wat is die verklaring precies en waarom zeggen de deskundigen zelf dat hun verklaring onnodig is?
Als je je geslachtsvermelding wilt veranderen dan moet je daarvoor sinds 2014 een deskundigenverklaring aanvragen. Dat kan bij een genderteam, maar het kan ook via een andere route, bij een psycholoog of arts die de overheid daarvoor heeft aangewezen. Voor een genderteam moet je eerst op de wachtlijst. Die kan momenteel oplopen tot drie jaar. Buiten een genderteam hoef je minder lang te wachten, maar dan vallen de kosten voor het gesprek (een paar honderd euro) buiten de zorgverzekering.
Voor het wijzigen van je geslachtsvermelding ben je dus afhankelijk van een deskundigenverklaring die je óf veel tijd kost óf veel geld. Daarnaast geven veel mensen aan dat het betuttelend en vernederend is dat ze een gesprek moeten voeren om goedkeuring te krijgen voor hun identiteit.
Toch bleek tijdens het kamerdebat eind september dat verschillende woordvoerders vast willen houden aan de deskundigenverklaring. De verklaring werd ineens ‘een goed gesprek’ en een belangrijke waarborg genoemd. Opmerkelijk, omdat veel partijen eerder juist aangaven dat ze van de deskundigenverklaring af willen. Ook opmerkelijk omdat veel artsen en psychologen zelf zeggen dat hun verklaring niet nodig is.
Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming geeft over een paar weken antwoord op de vragen van kamerleden. In de tussentijd zetten wij alvast voor je op een rij wat artsen en deskundigen zelf over hun verklaring hebben gezegd. We hebben recente media-uitingen verzameld van de meeste genderpoli’s, van diverse genderdeskundigen die een eigen praktijk hebben en de verklaring afgeven, en van een aantal internationale en nationale artsenverenigingen.
Genderteam Amsterdam UMC/VUMC
Annelijn Wensing-Kruger, voorzitter Kennis- en Zorgcentrum Genderdysforie en psycholoog in Amsterdam UMC zegt op Radio 1:
“We hebben heel veel gesprekken gehad de afgelopen jaren, en we merken dat de groep die ons daarvoor opzoekt een groep is waar we zelden of nooit over hebben getwijfeld om die verklaring af te geven. De redenen waarom de mensen kwamen waren heel duidelijk. We hebben ook die rol zelf ter discussie gesteld op de momenten dat we deze wet gingen evalueren met elkaar.” (…) Over het overgrote deel hebben we tijdens de evaluatie aangeven dat die rol van ons er af mag, als het gaat om volwassenen zeker.”
“We hebben gewoon goed gekeken,” vervolgt ze, “welke beweging maken deze mensen die de wijziging vragen. Dan zien we dat het niet iets wat mensen zomaar aangaan, niet met een bakje boter vragen, het gaat echt om mensen die zich er terdege van bewust zijn en dat ook met goede redenen doen.”
Wensing-Kruger geeft vervolgens aan dat een letter in je paspoort niks te maken heeft met de zorg die een genderteam jou uiteindelijk geeft:
“En dat is denk ik ook goed om uit elkaar te trekken hier, die transgenderwetgeving gaat dus om de toegang tot het wijzigen van het paspoort en heeft niets van doen met de medische transgenderzorg en ook niet met die zorgvuldigheid.”
In het Parool zegt ze: “[De arts of psycholoog] kijkt alleen of de persoon de stap goed kan overzien. Daarvan hebben wij gezegd: dat kan ook iemand anders doen. Het is bij deze groep heel duidelijk dat ze die stap willen zetten. Ze doen dat niet zomaar.”
Dr. Thomas Steensma, onderzoeker van Amsterdam UMC sluit zich hierbij aan in een interview met het Nederlands Dagblad: “Wij voerden gesprekken met mensen die hun geslacht in het basisregister wilden laten aanpassen, maar hadden zelden een reden om dat af te wijzen. Het is namelijk niet hetzelfde als een gesprek met iemand die daadwerkelijk in medische transitie wil. Wij hoefden diegene eigenlijk alleen te informeren over de gevolgen van de geslachtswijziging en of men deze kon overzien. En dat informeren hoeft wat ons betreft niet bij een medisch professional te liggen. Dat kan een gemeentemedewerker bij wijze van spreken ook doen.”
Ook over de toegang tot medische zorg is Steensma duidelijk: “Als iemand bij mij in behandeling komt maakt het niets uit hoe diegene staat beschreven in het register van de gemeente. Een juridische aanpassing van het geslacht geeft mensen geen voorsprong of ‘garantie’ op een medische transitie.”
Annelou de Vries, jeugd- en kinderpsychiater van het Amsterdam UMC zegt in een interview met NRC: „Genderidentiteit is iets dat uiteindelijk alleen de persoon zelf kan aangeven. In het medische traject gaan we daar heel zorgvuldig mee om. Omdat fysieke transitie niet meer terug te draaien is of niet makkelijk. Een sociale transitie bij de burgerlijke stand is iets heel anders, die is omkeerbaar.”
Genderteam Zuid Nederland
Joep Roeffen, psycholoog bij Genderteam Zuid Nederland zegt tegen EenVandaag welke gevoelens het gesprek bij hem als zorgprofessional oproepen: “Ik voel mij – als ik eerlijk ben – altijd ongemakkelijk bij dat gesprek. Soms denk ik: wie ben ik eigenlijk dat ik jou vertel wie jij bent”. Er is geen enkele keer geweest dat Roeffen zo’n deskundigenverklaring niet heeft afgegeven zegt hij.
Genderpoli van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC)
(sinds 2017 geen nieuwe intakes)
Martine de Vries, kinderarts en ethicus van het LUMC zegt in het Parool dat een geslacht op het paspoort geen vrijbrief betekent voor een medische geslachtsverandering: “Het is niet alsof mensen voor de grap hun identiteit wijzigen. Dit is heftige problematiek. De meeste mensen die zo’n verklaring aanvragen zitten al in een traject bij een genderkliniek.”
Voor kinderen en jongeren is die sociale verandering juíst belangrijk, legt De Vries uit: “Ze willen niet dat er verwarring is over de vraag of ze jongen of meisje zijn. Ze vinden het ook heel vervelend dat als ze bijvoorbeeld examen moeten doen en als vrouw in het systeem staan, die naam op hun diploma komt.” Uit onderzoek van De Vries blijkt dat jongeren weloverwogen hun keuze maken om hun identiteit te veranderen.
Radboud UMC
Chris Verhaak, psycholoog bij het Radboud UMC zegt tegen NRC dat het afschaffen van de deskundigenverklaring voor zestienplussers „winst”, zolang zij maar goed worden voorgelicht over de gevolgen ervan.
Vooraanstaande deskundigen
Vooraanstaande deskundigen hebben gezamenlijk een brief aan de Kamer gestuurd om kamerleden te informeren dat zij voor afschaffing van de deskundigenverklaring zijn. Zij noemen naast eerdergenoemde argumenten ook dat het helpt in de emancipatie van trans personen als ze niet meer langs een psycholoog of arts hoeven:
“Dat wij, artsen en psychologen, deskundigenverklaringen af dienen te geven draagt bovendien bij aan de stigmatisering van transgender personen. Onze rol als deskundige roept het beeld op dat de wens om de geslachtsvermelding in overeenstemming te brengen met de genderidentiteit voortkomt uit een stoornis of ziekte. Dat is onjuist en schadelijk voor het welzijn van transgender personen en het belemmert ze om als volwaardig behandeld te worden in onze samenleving.”
De brief is ondertekend door:
Kim Horsnell, kinderarts en psycholoog bij Check-in Genderzorg
Joep Roeffen, psycholoog bij Mutsaersstichting/Genderteam Zuid
Eva- Marijn Stegemann, psycholoog bij Psytrans
Marja Salverda, klinisch psycholoog/psychotherapeut
Anne Hiemstra, psychotherapeut/Gz-psycholoog De Vaart
Thomas Wormgoor (gepensioneerd) Youz
De internationale beroepsorganisatie van genderzorgprofessionals (WPATH)
Ook internationaal zeggen medici die betrokken zijn bij de genderzorg dat het van belang is dat er geen medische barrières worden opgeworpen als iemand diens juridische geslacht wil wijzigen: “Medical and other barriers to gender recognition for transgender individuals may harm physical and mental health. WPATH opposes all medical requirements that act as barriers to those wishing to change legal sex or gender markers on documents. These include requirements for diagnosis, counseling or therapy, puberty blockers, hormones, any form of surgery (including that which involves sterilization), or any other requirements for any form of clinical treatment or letters from doctors.” (Statement WPATH 2017).
European Professional Association for Transgender Health (EPATH) schaart zich ander dit statement en heeft de Tweede Kamer hierover geïnformeerd.
Artsenfederatie KNMG
De artsenfederatie KNMG heeft geen bezwaar tegen het schrappen van de deskundigenverklaring, zo melden ze in een nieuwsbericht op hun website. Voor de artsenfederatie is van belang dat iedereen de juiste zorg krijgt, het juridische geslacht ziet ook de KNMG daar los van.
De Tweede Kamer sprak voor het eerst op dinsdagavond 27 september 2022 over het wetsvoorstel waarmee transgender en intersekse mensen eenvoudiger hun geslachtsregistratie kunnen wijzigen. De voortzetting van het Kamerdebat is daarna al een aantal keren verzet en in september 2023 is zelfs besloten de behandeling uit te stellen tot er een nieuw kabinet is aangetreden. Twijfel je of je wilt wachten tot de nieuwe wet er is? Bespreek het met mensen die je vertrouwt of bel ons als je tips wilt. Hier vind je de actuele planning van de behandeling van de wet.
Afbeelding: Annelijn Wensing Kruger tijdens een uitzending van het NOS-Journaal op 27 september 2022.