Kim zegt in april 2018 op een avond tegen echtgenote Patricia dat ze zich wil omkleden. Patricia had hooguit eens een foto van Kim gezien, meer niet. Even later staat ze als vrouw in de kamer. Met halflang haar en een ‘zachte, lieve en tegelijk ook trotse blik in haar ogen’. Hoe voelt dat voor Patricia? Dat beschrijft ze in ‘Situatie gewijzigd’. Ze neemt je in het boek dat eind vorig jaar verscheen, mee in haar gevoelens als Kim in transitie gaat.
Het blijft voor Kim natuurlijk niet bij die ene keer in april 2018. Maar ze aarzelt over een transitie. Kim en Patricia zijn dan 18 jaar getrouwd en hebben een tienerdochter, Floor. ‘Ik word hooguit een vrouw met een kras’, zegt Kim als Floor vraagt of ze niet helemaal vrouw wil zijn. Patricia ziet wat het voor haar betekent. ‘Misschien heb ik liever een vrouw met een kras dan een diepongelukkige man.’ Kim is bang dat de relatie het niet redt. ‘Ik geef geen garantie’, zegt Patricia. ‘Maar wat mij betreft gaan we straks gewoon opnieuw trouwen, alleen dan met allebei een witte jurk aan.’
Het kringetje mensen dat weet wat er speelt wordt langzaam groter. ‘Normaal is niks meer’, schrijft Patricia. Ze voelt boosheid (over Kim die haar vrouw-zijn al die tijd verborgen had gehouden). Ze voelt ook ‘een voorzichtig gevoel van geluk’ (dat ‘mijn lief’ niet langer de doodongelukkige man hoeft te blijven die hij was). En ze ontdekt dat Kim ‘een heel prettig wezen is’.
Ze voelt zich ergens ook verraden. ‘Ik dacht dat ik met een man trouwde.’ Alsof die haar al die jaren voor de gek had gehouden. Maar ze realiseert zich dat het voor Kim nog veel moeilijker moet zijn geweest. Ze vraagt zich af of Kim destijds viel voor haar om wie ze was of omdat ze wilde zijn zoals Patricia. Valt ze echt op vrouwen of op het beeld van een vrouw die ze zelf niet kon zijn? En wat betekent het voor Patricia en haar seksualiteit?
Vaak onbegrepen
De transitie voelt voor Patricia als een tussentijd. Mensen denken dat nu alle aandacht steeds naar Kim gaat, schrijft ze, maar vrienden hebben ook oog voor wat het voor haar betekent. En Kim wil wel een stapje terug doen als het voor Patricia te snel gaat. Toch kan het wat haar betreft niet snel genoeg achter de rug zijn, die tussentijd van wat was naar hoe het zal worden.
Ze heeft soms moeite met de kledingkeuze van Kim. Te tuttig of juist te sexy. Een parelketting die voor haar gevoel bij oude tantes past, maar niet bij haar vrouw. ‘Sinds Kim zichzelf toont, voel ik een soort moederlijke beschermingsdrang. Ik wil niet dat mensen haar kwetsen.’ Maar ze voelt soms ook irritatie. Als Kim pretendeert meer van make-up af te weten, ze bepaalde ‘maniertjes’ opmerkt en Kim haar en anderen nog steeds interrumpeert als een vent. ‘Eigenlijk kan Kim het de laatste tijd maar moeilijk goed doen voor mij: ik vind haar te vrouwelijk of te mannelijk.’
Patricia schrijft ‘een beetje bang’ te zijn voor wat mensen ervan vinden. Toch wil ze het ook graag delen. Ze wint zelfs een lokale schrijfwedstrijd met een verhaal dat is gebaseerd op wat ze meemaakt. Kim heeft er geen probleem mee dat ze het vertelt.
Patricia heeft veel steun aan lotgenotencontact bij Transvisie en ook het boek ‘Een bijzondere liefde’ van Marian Geurtsen. Maar ze voelt zich vaak onbegrepen. ‘Vind je het moeilijk om afscheid te nemen van je man?’, vraagt de psychologe haar. Ze vraagt er in elk geval naar, maar sommige mensen vinden het maar vreemd dat ze nog met Kim verder wil. Kim krijgt bewondering en complimentjes, merkt ze, maar zij lijkt zich soms eerder te moeten verdedigen. Er zijn impertinente vragen, onbegrip, vreemde aannames en vooroordelen. Het zet ook de relatie tussen Kim en Patricia onder druk.
Beiden in trouwjurk
Met de liefde komt het uiteindelijk goed. ‘Ondanks al mijn geworstel ben ik niet zo onzeker over onze relatie’, schrijft ze. ‘Met Kim kan ik samenleven, knuffelen, praten, het ouderschap delen, ruzie maken en het weer goedmaken. En zelfs een IKEA-kast in elkaar zetten.’ Kortom, de situatie is gewijzigd, maar de liefde niet. Zo verwoordt broer Frank het op hun tweede huwelijksfeest, september 2020. Nu zijn beiden in trouwjurk.
Met haar boek wil Patricia van Laerhoven laten zien wat transitie met je relatie kan doen. Met anekdotes, dialogen, de onzekerheid, worsteling en emoties.
In aparte tekstblokjes geeft Patricia achtergrondinformatie, over bijvoorbeeld medische of juridische zaken. Die is soms wat gedateerd (Patricia baseert zich op bronnen tot 2020) of onduidelijk (bijvoorbeeld over waar de excuses voor de transgenderwetgeving tot 2014 over gingen of waarom je liever een woord als transseksueel niet gebruikt).
Maar ze richt zich met het boek nadrukkelijk op partners die niet erg zijn ingevoerd in wat er bij transitie of voor transgender personen allemaal speelt. De partner wordt niet altijd gezien, maar de ontdekking dat je wederhelft transgender is, kan veel emoties oproepen en grote veranderingen in de relatie veroorzaken. Dat is niet heel verrassend. Net zomin als de beste remedie dat is, namelijk met elkaar blijven praten en naar elkaar luisteren. Maar toch, omdat ze ongetwijfeld veel zullen herkennen, denk ik dat dit boek van Patricia van Laerhoven voor partners van transgender personen een fijne leeservaring is.
Het boek van Patricia van Laerhoven – Situatie gewijzigd, leren leven met mijn transgender partner – is in eigen beheer uitgegeven en te verkrijgen via mijnbestseller.nl of (als e-book of luisterboek) bij Kobo. Bestellen kan ook via Patricia’s eigen site: patriciavanlaerhoven.nl. Hier vind je een interview dat december 2023 in NRC stond.
Tekst: Ton van den Born
Foto: cover boek