‘Er zijn al een tijdje heel wat boeken over trans personen te vinden, boeken die ons bestaan reduceren tot iets specifieks dat geanalyseerd en onder de loep genomen moet worden, alsof het geen deel uitmaakt van het leven zelf.’ Aldus Alana S. Portero, schrijfster van ‘Slechte gewoontes’. Haar boek, vertaald uit het Spaans en sinds januari 2024 in de boekhandel, doet het anders. Portero beschrijft het leven zelf. Of preciezer: een trans leven in het Madrid van de jaren 80 van de vorige eeuw. “Wie stelt zichzelf niet duizend vragen tijdens het opgroeien, wie is niet soms bang, wie lijdt niet soms vanwege de liefde?”
Alana, hoofdpersoon in het boek, probeert het leven te begrijpen in San Blas, de Madrileense volksbuurt waarin ze opgroeit. Ze leert lessen van vrouwen die ze daar ontmoet, persoonlijkheden die Portero neerzet in korte hoofdstukken. Elk hoofdstuk kun je lezen als een kort en afgerond verhaal. Over Margarita, een buurvrouw die trans is en waaraan Alana zich spiegelt. Over Pruik, de ‘heks’ aan het einde van de straat, voor wie iedereen bang is, maar die met haar bibberende make-up haar doet denken aan stiekeme make-upsessies in oma’s wc. En over Eugenia, een prostituee die ze als een moeder gaat beschouwen.
Movida Madrileña
Madrid had in die tijd een andere sfeer dan nu. Kort na de dood van dictator Franco waren er grote politieke en sociale veranderingen in Spanje. De zogenaamde Movida Madrileña was een tijd van vrijheid, creativiteit en rebellie, weg van de repressie en het conservatisme van de tijd ervoor. Dat was te proeven in muziek, kunst en bijvoorbeeld ook de films van Pedro Almódovar. Van de wereldberoemde regisseur staat een quote op de Nederlandse vertaling en hij heeft intussen ook de filmrechten gekocht van Portero’s boek.
Alana ziet in Antonio’s bar, een ontmoetingsplek voor de queer community in Madrid, foto’s van zijn aan aids overleden geliefden aan de muur hangen. Het maakt indruk op haar. Diezelfde Antonio poogt met gratis condooms de nieuwe generatie queers voor de ziekte te behoeden. Die nieuwe generatie is als je ook naar de lhbtq-repressie onder Franco kijkt, relatief gelukkig. Portero: ‘Vele jaren later begreep ik dat hoe beperkt en soms duister onze jeugd als queers ook was, wij toch een zekere bewegingsvrijheid genoten die de generatie van Antonio, die ik toen begin veertig schatte, vroeger nooit had gekend.’
‘Schrijnend, droevig, ontroerend en geestig tegelijk’
Hoofdpersoon Alana ontdekt zichzelf in deze coming-of-age-roman tegen die achtergrond: Madrid in jaren 80, de sociale klasse waarin ze beweegt en de personen die haar leven bevolken. Tegen die achtergrond krijgt ze vorm. Je leert Alana kennen in haar verhouding tot de mensen in haar omgeving.
Oordeel niet te snel
Ze probeert de wereld te begrijpen zonder overhaast te oordelen. Valt niet mee, want in de sociale cirkel waarin ze leeft, heeft iedereen snel zijn oordeel klaar. Dat is ongetwijfeld ook de verklaring voor de titel: slechte gewoontes. Zoals Portero zelf zegt: ‘we hebben de slechte gewoonte om te oordelen over personen voordat we ze vragen wie ze eigenlijk zijn.’ En trans personen hebben daar nog meer last van dan anderen. De wereld die Portero beschrijft, accepteert mensen die afwijken van de norm niet. Zoals Margarita, Pruik en Eugenia.
Het is prachtig geschreven, met veel bijzondere, heel aansprekende mensen, mensen in hun alledaagse streven, de sociale omgeving, de zelfreflectie van Alana, haar ontwikkeling. Het boek is schrijnend, droevig, ontroerend en geestig tegelijk. Het is ook heel poëtisch. En het is haast jammer om op de laatste bladzijde aan te komen en afscheid te moeten nemen van de personages.
Het boek is een succes in Spanje en al in zeker zestien talen vertaald. Alana S. Portero staat met haar debuut direct in de voorhoede van de Spaanse literaire scene, vindt Elena Medel, een collega-schrijfster. ‘Zo’n mooie roman over de reis die we afleggen om te worden wie we werkelijk zijn’, zegt ze. ‘En over de mensen die met ons meegaan om de lege plekken in te vullen.’
Slechte gewoontes – een autofictief boek, aldus de uitgeverij in Nederland; geen echte autobiografie, maar ook niet volledig fictief – is uitgegeven bij Meridiaan. De originele titel: La mala costumbre. Het boek ligt in de boekhandels.
Tekst: Ton van den Born
Foto: Cover boek